ΠΑ.ΣΟ.Κ και δημοσκοπήσεις, από άλλη ματιά

 

Η δημοσκοπική άνοδος ''αντισυστημικών'' κομμάτων και η στασιμότητα - ελαφρά πτώση του ΠΑ.ΣΟ.Κ δεν οφείλεται στο γεγονός ότι το τελευταίο φλέρταρε με τον αντισυστημισμό ή λόγω της στάσης του στο ζήτημα των Τεμπών. Οφείλεται στο ότι το ΠΑ.ΣΟ.Κ δεν καταφέρνει να συνομιλήσει με ακροατήρια που έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί εδώ και 15 χρόνια. Αυτός ο κόσμος ( ας τον πούμε σχηματικά και με πολλές αναλογίες και συμβάσεις ) του ΟΧΙ του 2015, είναι υπαρκτός και αναζητά έκφραση. Προφανώς όχι ενιαία και συνολική - υπάρχουν και σε αυτό το σύμπαν εμφανείς διαφοροποιήσεις μιας και πέρασαν και 10 χρόνια και πολλές αλλαγές έχουν γίνει ήδη.

Τα Τέμπη ήταν η ευκαιρία ανάδειξης μίας ακόμη μορφής που μπορεί αυθεντικά να γίνει αποδέκτης ενός ποσοστού αυτού του κόσμου. Συσπειρώνει ένα υποσύνολο αυτών και ανεβαίνει δημοσκοπικά.

Το έργο του ΠΑ.ΣΟ.Κ είναι αντικειμενικά πιο δύσκολο διότι ναι μεν έχει έναν κορμό σταθερών ψηφοφόρων περί το 10% που έχουν συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά και στάσεις που διαμορφώθηκαν στην περίοδο της κρίσης ( σταθερότητα, σοβαρότητα, κεντρώες παραστάσεις και προτάγματα) ΑΛΛΑ ταυτόχρονα πρέπει να απευθυνθεί και σε ακροατήρια με διαφορετικές προσδοκίες και στάσεις. Ο συγκερασμός αυτός είναι δύσκολος, αλλά κατά την άποψή μου μονόδρομος. 

Για να το πούμε αλλιώς - αν το ΠΑ.ΣΟ.Κ για τα Τέμπη πετούσε χαρταετό, θα εξαερωνόταν ή θα επέστρεφε στο 6-7%. Από την άλλη, αν το επόμενο διάστημα δεν καταφέρει αυτόν τον συγκερασμό με πρωτοβουλίες και πολιτικό λόγο που να σχηματοποιεί αυτήν την νέα - επιθυμητή- για το ΠΑ.ΣΟ.Κ συμμαχία, πάλι θα έχει πρόβλημα. Για το κόμμα αυτό δεν υπάρχει η επιλογή της ακινησίας, εάν θέλει να μετασχηματιστεί σε κόμμα εξουσίας ή σε κόμμα κορμό μιας άλλης διακυβέρνησης.

Μια μείζονος σημασίας παρανόηση πολλών, σοβαρών και έγκριτων αναλυτών που κριτικάρουν το ΠΑ.ΣΟ.Κ υποστηρίζοντας ότι λαμβάνει διαζύγιο από την παρακαταθήκη του αυτή της σοβαρότητας και του προασπιστή της σταθερότητας (2012 - 2016) είναι η εξής. Το όλον ΠΑ.ΣΟ.Κ, με πολιτικούς - ιστορικούς - παραταξιακούς όρους ΔΕΝ ΗΤΑΝ μόνον αυτό της περιόδου 2012 - 2016. Αυτή είναι μια παράδοση έκτακτης συνθήκης, επειγοντικού χαρακτήρα την οποία εννοείται ότι μπορεί και πρέπει να την αξιοποιήσει. Το γεγονός ότι ο πυρήνας των υποστηρικτών του, ένα 5-10% έχει αυτές τις θύμισες και τις προτεραιότητες δεν πρέπει να βαραίνει περισσότερο από τις θύμισες και τις πολιτικές του ΠΑ.ΣΟ.Κ του 48%. Και τα δύο ΠΑ.ΣΟ.Κ ήταν, από πολίτες υπερψηφίστηκαν.

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ όμως γεννήθηκε - από τα μέσα της δεκαετίας του 60 -  τυπικά το 1974 και εξελίχθηκε έχοντας μονίμως δύο ψυχές. Την εκσυγχρονιστική και την λαϊκοδημοκρατική ή όπως αλλιώς θέλετε ονοματίστε τις. Αν προκρίνει την μία έναντι της άλλης γίνεται ή ΠΟΤΑΜΙ, ή Πλεύση. Δεν πρέπει να θέλει να γίνει τίποτε από τα δύο, παρά μόνον παράταξη - πόλος. Και επειδή το εγχείρημα είναι αντικειμενικά δύσκολο, δυσκολεύεται. Δεν έχει όμως κανένα νόημα να γίνει κάτι από τα προαναφερθέντα. 

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ οφείλει να ενσωματώσει στοιχεία ριζοσπαστισμού, οφείλει να συνομιλήσει με εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που δεν είναι ικανοποιημένα και θέλουν αλλαγές. Οφείλει να ακούσει τον ωκεανό των μη προνομιούχων και να τους ''τραβήξει'' σε μια πρόταση πιο ρεαλιστική, πιο στέρεη, στη βάση μιας σοσιαλδημοκρατικής προγραμματικής πρότασης ΠΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ θα πρέπει κάτι να αλλάζει στην κατανομή πλούτου και βαρών. Άρα να συνομιλήσει - να τους ακούσει - να τους πείσει ΑΛΛΑ και να τους εκφράσει, να μετασχηματίσει τις αγωνίες τους σε πολιτικό πρόγραμμα αλλαγών.

6 σκέψεις μετά τις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη, άρθρο στο TheOpinion 02/03/2025

1ο Το πλήθος στη συγκέντρωση της Παρασκευής, πραγματικά μεγάλο και η σύνθεσή του εντυπωσιακή. Η κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα είναι πάντοτε σημαντική παράμετρος που βάζει σε λειτουργία πολλά περισσότερα γρανάζια σε σύγκριση με περιόδους χαμηλής κινητοποίησης ή απουσίας του. Κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει το μεσοπρόθεσμο μέλλον αλλά κανείς δεν μπορεί επίσης να το σχεδιάσει ερήμην του. Αυτή η εξέλιξη συνιστά έναν αναγκαίο εμπλουτισμό του δημοκρατικού παιχνιδιού.

2ο Η στενότητα του πολιτικού συστήματος έχει φτάσει στα ακρότατα όριά της. Απαιτείται άμεση αντίδραση των κομμάτων, ανάταξη, σοβαρή λειτουργία, παραγωγή πολιτικής, επανεκκίνηση αμφίδρομων και ουσιαστικών επικοινωνιών με την κοινωνική τους βάση αλλά και με πολλά περισσότερα γεωγραφικά σημεία πέραν την Πλατείας Συντάγματος. Η κομματική αδυναμία μετατρέπεται σε πολιτική αδυναμία και εν τέλει σε κατάπτωση της δημοκρατικής λειτουργίας. Τα αιτήματα είναι πολλά, είναι υπαρκτά, πολλά από αυτά δίκαια και ρεαλιστικά – όπως και οι λύσεις εφικτές.

3ο Η βασική αιτία της ευημερίας ή της φτώχειας των εθνών/ κρατών βρίσκεται στους πολιτικούς και οικονομικούς τους θεσμούς. Οι χώρες που ευημερούν έχουν συμπεριληπτικούς θεσμούς (inclusive institutions), ενώ οι χώρες που αποτυγχάνουν έχουν θεσμούς εκμετάλλευσης (extractive institutions). Τί σημαίνουν οι δεύτεροι – ο όρος αναφέρεται σε πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς που είναι σχεδιασμένοι ώστε να εξυπηρετούν τα συμφέροντα μιας μικρής ελίτ εις βάρος της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Είναι θεσμοί που συγκεντρώνουν την εξουσία στα χέρια λίγων, περιορίζουν τις οικονομικές ευκαιρίες για τους περισσότερους, αποθαρρύνουν την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, διατηρούν την ανισότητα και εμποδίζουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Αυτά υποστηρίζουν οι συγγραφείς Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον στο βιβλίο τους «Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty». Άρα αν θέλουμε η Ελλάδα να μην φτωχαίνει πρέπει να δούμε ξανά το θεσμικό εποικοδόμημα. Δεν είμαστε σε μαύρο χάλι – δεν είμαστε όμως και πολύ καλά. Το σημαντικότερο όμως είναι να καταλάβουμε ότι αυτό το πεδίο έχει προτεραιότητα. Θεσμός κορωνίδα η Δικαιοσύνη.

4ο Το αίτημα για σύγχρονο και ασφαλή σιδηρόδρομο είναι μέρος ενός μεγαλύτερου, για ασφάλεια, επιλογές και προσιτές υπηρεσίες μεταφορών και μετακινήσεων, το οποίο με τη σειρά του είναι μέρος ενός ακόμη μεγαλύτερου για ποιοτική παροχή δημοσίων αγαθών, το οποίο με τη σειρά του είναι μέρος ενός ακόμη μεγαλύτερου, αυτού της εξασφάλισης μιας βαθμίδας κοινωνικής συνοχής και αξιοπρεπούς διαβίωσης. Η αποτυχία του ελληνικού σιδηρόδρομου είναι τόσο έντονη και πρόδηλη γιατί είναι ακριβώς ο σιδηρόδρομος που έχει συνδεθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο του πολιτισμένου κόσμου με τον εκσυγχρονισμό, την εκβιομηχάνιση, την πρόοδο, την ασφάλεια, την περιβαλλοντική μετακίνηση και με την ποιότητα ζωής εν γένει. Η ελληνική αποτυχία στο πεδίο αυτό – ιστορικά εξηγήσιμη αλλά σε κάθε περίπτωση απαράδεκτη – είναι κάρφος στο μάτι όλων μας.

5ο Η δημοκρατία θέλει πλουραλισμό και πολυφωνία – απαιτείται ένας minimum διάλογος και όχι μονόλογοι, στοιχειώδεις συνθήκες ισονομίας σε όλα εκείνα τα πεδία που διαμεσολαβούν και καθορίζουν την ενημέρωση ή κανοναρχούν την επικοινωνία. Η εξέλιξη της υπόθεσης των Τεμπών με την μεγάλη κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα βάζει τέλος σε δύο διακριτές τακτικές που συναρθώνονται εδώ και 15 χρόνια. Σε αυτήν της πόλωσης και σε αυτήν του μονολόγου της εξουσίας. Όπως ήταν εμφανές εκεί στα 2017 -2019 ότι η χώρα δεν μπορούσε να προχωρήσει με τον διχασμό των μνημονιακών ετών, έτσι είναι εμφανές ότι και σήμερα δεν γίνεται να προχωρήσει με «μπαμπούλες», «ακυβερνησίες» και κενές περιεχομένου «σταθερότητες». Όλα πρέπει να αντιστοιχίζονται με την «πραγματική» πραγματικότητα και να ανταποκρίνονται στις υλικές συνθήκες διαβίωσης των πολιτών. Όλοι αναμετρώνται με τα δεδομένα, με την πραγματικότητα, με τις προσδοκίες και όχι με τον αόρατο ή ορατό εχθρό. Δεν έχουμε ούτε «επάρατο μνημόνιο» – ούτε «αντισύριζα» μέτωπο. Έχουμε μια χώρα που χρειάζεται μεγάλες και βαθιές τομές.

6ο Λένε πολλοί ότι και πάλι οι Έλληνες ομφαλοσκοπούν και συγκεντρώνονται σε πορείες τη στιγμή που τεκτονικές αλλαγές είναι στα σκαριά – βλέπε Η.Π.Α, πόλεμος στην Ουκρανία, Κίνα και τεχνολογία κοκ. Λένε ότι τα Τέμπη είναι έλασσον ζήτημα μπροστά σε αυτά που εκτυλίσσονται με μεγάλη ταχύτητα και με πρωτοφανείς σεισμικές δονήσεις. Λάθος. Το λανθάνων αίτημα της ελληνικής κοινωνίας είναι ένα – ο συγχρονισμός μας με τις προοδευμένες κοινωνίες μέσω του εκσυγχρονισμού μας. Έμμεσο, δευτερεύον, όχι τόσο ορατό και ξεκάθαρο; Πιθανόν. Είναι όμως υπαρκτό.  Αν δεν μπορούμε να φτιάξουμε μια σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη τότε ποια είναι η μοίρα μας όταν το παιχνίδι θα παίζεται στην Τεχνητή Νοημοσύνη και τα ρομπότ; Είναι αγωνία και απαίτηση μαζί.

Αλλαγή στρατηγικής εν κινήσει για την κυβέρνηση, τοποθέτηση στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 23/2/2025

Η εξέλιξη του δυστυχήματος των Τεμπών μετά την μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση έχει δημιουργήσει μια ισχυρή δυναμική και έχει φέρει την κυβέρνηση σε δυσχερή θέση. Η πρώτη αντίδραση με την συνέντευξη του πρωθυπουργού σε τηλεοπτικό σταθμό μάλλον δημιούργησε περισσότερα ερωτήματα και έδωσε χώρο στην ακόμα μεγαλύτερη αμφισβήτηση των χειρισμών που είχαν γίνει μέχρι τότε. Δευτερευόντως, είχε μάλλον αρνητικό αντίκτυπο στη συνοχή της κυβερνητικής παράταξης καθώς φάνηκε να αποδομείται όχι μόνον η επιχειρηματολογία της επί του συγκεκριμένου, αλλά η συνολική της ικανότητα να ορίζει με όρους ηγεμονίας την πολιτική ατζέντα, μετά από πολλά χρόνια.

Η δυναμική που δημιουργήθηκε όλες τις επόμενες ημέρες έδειξε πως υπήρχε (υπάρχει ακόμη) το ενδεχόμενο να μετατραπεί η υπόθεση των Τεμπών σε μια θρυαλλίδα που θα επιτρέψει την παγίωση αντικυβερνητικού κλίματος και την ευθεία αμφισβήτηση της πολιτικής της συνολικά.

Η νέα κυβερνητική στρατηγική που εγκαινιάστηκε πρόσφατα, στον αντίποδα αυτής μετά τις πρώτες κινητοποιήσεις και εν αναμονή αυτών στα τέλη Φεβρουαρίου, έρχεται να επαναφέρει την προτέρα κατάσταση. Στόχος της είναι να συγκρατήσει τις δημοσκοπικές απώλειες, να διασφαλίσει ένα minimum συνοχής συσπειρώνοντας κομματική και εκλογική βάση και να αναδείξει το πολιτικό αδιέξοδο των αντιπολιτευτικών κομμάτων. 

Σε αυτό το επίπεδο γίνεται εμφανές ότι θα υπάρξει εμφανώς «πιο επιθετική γραμμή», η πόλωση θα επανέλθει ως τακτική από όλες τις πλευρές, ενώ θα επιχειρηθεί η ευθεία σύγκριση των πολιτικών προτάσεων των κομμάτων σε όλο το φάσμα της διακυβέρνησης – γεγονός που στο κυβερνητικό στρατόπεδο αξιολογείται ως πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων.

Στην κυβέρνηση πιστεύουν ότι εάν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οι κινητοποιήσεις των επόμενων ημερών είναι η κορύφωση της διαμαρτυρίας και όχι ένα «επεισόδιο» που προαναγγέλλει επόμενα, θα έχουν την δυνατότητα μέσα από αυτή τη νέα στρατηγική να διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία. Στο σχήμα «κυβέρνηση εναντίον λαού» κάθε κυβέρνηση χάνει – στο σχήμα «κυβερνητικό κόμμα εναντίον αντιπολιτευόμενου κόμματος» όλα είναι δυνατά. Επιλέγεται το δεύτερο.

Δεν υπάρχει για το ΠΑ.ΣΟ.Κ μάχη του κέντρου. Μονόδρομος η εκπροσώπηση ενός άλλου κοινωνικού και πολιτικού μπλοκ δυνάμεων, άρθρο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 16/2/2025

 

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ βρίσκεται και πάλι σε ένα σταυροδρόμι. Είναι δεύτερο στις δημοσκοπήσεις αλλά τα ποσοστά του δεν φαίνεται να τραβούν την ανηφόρα. Αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα εάν όμως η πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα δεν φώναζε ότι η χώρα χρειάζεται άλλη μία τουλάχιστον πρόταση διακυβέρνησης, ένα ακόμη κόμμα εξουσίας.

Ζήτημα στρατηγικής

Το ζήτημα όπως προκύπτει και όπως σχηματοποιείται στις παρούσες συνθήκες είναι ζήτημα στρατηγικής. Είναι δε τόσο σοβαρό, που αν δεν απαντηθεί σωστά, μπορεί να εγκλωβίσει το κόμμα σε συνθήκη στασιμότητας.

Το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντήσει το ΠΑ.ΣΟ.Κ, πέρα και πάνω από δημοσκοπήσεις της στιγμής είναι ένα και μοναδικό. Είναι τόσο απλό που πρέπει να το κατανοήσει και να επιχειρήσει να το απαντήσει αυθεντικά, απλά, χωρίς περικοκλάδες και ευπρεπισμούς. Ποιους θέλει και ποιους πρέπει να εκπροσωπήσει στην ελληνική κοινωνία του 2025.

Μάχη του κέντρου δεν υπάρχει. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ και εκλογικά και δημοσκοπικά είναι πρώτο κόμμα σε όσους αυτοχαρακτηρίζονται ως κεντρώοι. Υπάρχουν σίγουρα κεντρώοι που επιλέγουν ακόμη και σήμερα τη Νέα Δημοκρατία – λογικό, αναμενόμενο και απολύτως εξηγήσιμο. Αυτοί όμως οι κεντρώοι, που ακόμη και σήμερα επιλέγουν Νέα Δημοκρατία, θα είναι και οι τελευταίοι που θα αλλάξουν πολιτική και κομματική τοποθέτηση γιατί ορθολογικά δρώντας, εκτιμούν ότι η διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας τους εκφράζει και τους ευνοεί. Μπορεί και μάλλον είναι ευνοϊκά ενταγμένοι στο πλέγμα οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις πολιτικές σήμερα. Σε αυτό το εκλογικό τμήμα, η σύγκριση Μητσοτάκη – Ανδρουλάκη θα βγάζει νικητή τον πρώτο, εις τον αιώνα τον άπαντα. Εκτός αυτού, είναι αυτοκτονικό να κοιτάς το σιντριβάνι όταν δίπλα σου υπάρχει ωκεανός.

Ο Νίκος Ανδρουλάκης έχει μόνον μία επιλογή. Να γίνει ο εκφραστής της άλλης μισής Ελλάδας. Να εκφράσει αυθεντικά όλους εκείνους που είτε δυσφορούν, είτε έχουν διαφορετικές απαιτήσεις από την Πολιτεία, αλλά κυρίως αυτούς που νιώθουν ότι η Ελλάδα που διαμορφώνεται δεν τους χωράει. Δεν τους χωράει ταξικά, οικονομικά, κοινωνικά, μορφωτικά ή τους επιφυλάσσει τις τελευταίες θέσεις στο τρένο, χωρίς μάλιστα προοπτική ανοδικής κινητικότητας. Μόνο μέσα από αυτόν τον δρόμο μπορεί το ΠΑ.ΣΟ.Κ να πραγματοποιήσει το αναγκαίο για αυτό άλμα εκλογικής επιρροής και να δει τα ποσοστά του να πλησιάζουν αυτά της σε δυσχέρεια Νέας Δημοκρατίας. Η μάχη του κέντρου είναι επίκαιρη όταν έχουμε δύο κόμματα παρατάξεις που διεκδικούν από το 35% την εξουσία, όταν αυτή κρίνεται στο 40% plus.

Εκλογική επιρροή

Η δημοσκοπική του στασιμότητα δεν οφείλεται, όπως το κατηγορούν, στο γεγονός ότι παίρνει δήθεν ριζοσπαστικές θέσεις και φλερτάρει με τον αντισυστημισμό. Οφείλεται στο ότι δεν έχει πείσει επαρκώς «την άλλη μισή Ελλάδα» ότι θέλει και μπορεί να εκφράσει αυθεντικά τα δικά της αιτήματα. Στο ότι δηλαδή δεν είναι αρκούντως αντιπαραθετικό με την κυβέρνηση Μητσοτάκη και τις πολιτικές της. Υπάρχει ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας που αναζητά – δικαίως ή αδίκως, άλλη κουβέντα – εναλλακτική. Αυτό είναι ή θα έπρεπε να είναι το κοινό του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Η  με ιστορικούς όρους πλατιά μάζα των νέων μη προνομιούχων της χώρας. Σε αυτούς πρέπει να προσθέσει και όσους από το 2009 και μετά απέχουν – και αυτούς πρέπει να καλέσει το ΠΑ.ΣΟ.Κ στη δική του κάλπη. Η άνοδος των αντισυστημικών κομμάτων – πρόσκαιρη λόγω συνθήκης – μπορεί να καταστεί μόνιμη εάν δεν δοθεί διέξοδος.

Τακτική

Τη δεδομένη στιγμή το μόνο κόμμα που υπό προϋποθέσεις μπορεί να δει ο Έλληνας να κυβερνά τη χώρα, πέραν της Νέας Δημοκρατίας, είναι το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Αυτό είναι ένα τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τα άλλα κόμματα του χώρου. Οι προϋποθέσεις όμως είναι σκληρές και διαμορφώνουν και τα αριθμητικά δημοσκοπικά μεγέθη. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο τακτικές : ή προτάσσει πορεία αυτόνομη που οδηγεί στην πρώτη εκλογική θέση με τις αναγκαίες προσαρμογές που περιγράψαμε επάνω ή θα ανοίξει διάλογο για συνεργασίες. Η πρώτη επιλογή είναι πιο σωστή υπό την προϋπόθεση όμως ότι το κάνει. Η δεύτερη θα δημιουργήσει πιθανά αναταράξεις και νέου τύπου δυσκολίες στην κομματική του συνοχή και λειτουργία. Όμως, αυτόνομη πορεία με στόχο την πρώτη θέση στις εθνικές εκλογές σημαίνει αύξηση της εκλογικής επιρροής – τίποτε λιγότερο. Ειδάλλως θα κινδυνεύσει να γίνει έρμαιο περιπαικτικών σχολίων στον δημόσιο διάλογο.

Το παράδειγμα του 2007 -2009

Για όσους θυμούνται τις δημοσκοπήσεις, μετά την ήττα του 2007 και υπό την διαρκή πίεση προς την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας αλλά και τον ριζοσπαστισμό μετά την δολοφονία Γρηγορόπουλου, ο τότε ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ, υπό τον φέρελπι Αλέξη Τσίπρα είχε καταγράψει μια εκρηκτική άνοδο και εμφανίζονταν για 2-3 φεγγάρια 2^ο κόμμα. Όσο όμως πλησιάζαμε στις κάλπες με το ΠΑ.ΣΟ.Κ να διαμορφώνει μια εμφανώς διαφοροποιημένη πρόταση από τη Νέα Δημοκρατία, ήρθαν και οι εκλογικές νίκες.

Άρα, το ΠΑ.ΣΟ.Κ δεν έχει κανέναν λόγο ούτε να φοβάται τον ριζοσπαστισμό, ούτε να υποχωρήσει σε «καλέσματα» νομιμοφροσύνης και ήπιας αντιπολίτευσης που δεν ταράζει τα νερά. Εάν εκπροσωπήσει αυθεντικά την «άλλη μισή Ελλάδα» μπορεί να γίνει και πάλι κόμμα εξουσίας. Για να το πετύχει όμως χρειάζεται κρουστότητα θέσεων και πολιτικού λόγου, διακριτότητα σε πλείστα όσα πεδία από τις πολιτικές της Νέας Δημοκρατίας και στόχευση στα σημαντικά. Αγοραστική δύναμη, υγεία, κράτος πρόνοιας, έμμεση φορολογία και ανισότητες.

 

 

Ενας ιδιότυπος αγώνας δρόμου πλανητικής κλίμακας ξεκινά το 2025, άρθρο στην Huffigtonpost

Με την έλευση του νέου χρόνου ευδοκιμούν άρθρα γνώμης που είτε ανακεφαλαιώνουν όσα ζήσαμε στο έτος που κλείνει, είτε προβαίνουν σε εκτιμήσεις για το έτος που ξεκινά. Πολλές φορές στα κείμενα αυτά εμπεριέχονται και οι δύο αυτές θεματικές με στόχο να γίνει ακόμα πιο τεκμηριωμένη η παράθεση των συλλογισμών. Πέντε λοιπόν σημεία για το 2025 που συμπληρώνει το πρώτο τέταρτο του 21 αιώνα. Περισσότερο όμως – για να λέμε την αλήθεια – δεν είναι σημεία, αλλά μακροχρόνιες τάσεις που απλά επιβεβαιώνονται κάθε χρόνο που περνά και διαμορφώνουν μία μεγάλη εικόνα. Το που θα εκβάλλει η Ιστορία και τί συνθήκες θα διαμορφώσει δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε για αυτό και πιθανολογούμε.

1. Περιβαλλοντική ανισορροπία

Εμφανέστατη πλέον σε όλους με τρόπο βίαιο και καταστροφικό. Αυτό που περιγράφαμε προ 20ετίας και προβλέπαμε ότι θα ζήσουμε περί τα μέσα – ίσως και αργότερα πιο βαθιά μέσα στον αιώνα τούτο – το ζούμε τώρα. Δεν ξέρω αν τα μοντέλα έπεσαν έξω ή επιταχύνθηκε η έλευση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, σε επίπεδο όμως συλλογικών αντιλήψεων και πεποιθήσεων φαίνεται ότι δεν τις περιμέναμε τόσο νωρίς. Το πρόβλημα με αυτήν την διαφορά αντίληψης βέβαια τροφοδοτεί την ίδια την κρίση καθώς ούτε οι κοινωνίες μαζικά, αλλά ούτε και οι πολιτικές ελίτ φαίνεται να αντιλαμβάνονται το μέγεθος της πρόκλησης, παρά μόνον σε ημερίδες και συνέδρια που το περιγράφουν. Καταστροφικές μέγα-πυρκαγιές δασών, ορμητικοί χείμαρροι εντός αστικών περιοχών, άνοδος θερμοκρασίας και αβίωτες πόλεις, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, διάβρωση των εδαφών, επιπτώσεις στην βιοποικιλότητα και λειψυδρία έχουν χτυπήσει την πόρτα μας.

Και όμως τίποτε δεν μπορεί να μας κάνει αισιόδοξους καθώς ούτε σε πλανητικό επίπεδο φαίνεται να υπάρχει συνεννόηση – μάλλον οπισθοδρόμηση παρατηρείται – ούτε σε εθνοκρατικό επίπεδο υπάρχει σημαντική κατεύθυνση των πόρων σε υποδομές ανθεκτικότητας και αλλαγές προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Όσοι το προσπαθούν ή το ενσωματώνουν ως προβληματική στις δημόσιες πολιτικές τους και διακηρυκτικά στοχεύουν σε μια πράσινη μετάβαση(βλέπε Ε.Ε), αδυνατούν να την υλοποιήσουν με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και παραγωγικότητας – ανταγωνιστικότητας. Χάνουν και στο εσωτερικό μέτωπο (ακριβές ΑΠΕ, ανισότητα κοκ), χάνουν και σε πλανητικό επίπεδο καθώς άλλοι πόλοι καίνε ό,τι καίγεται αποκτόντας θηριώδη παραγωγικά πλεονεκτήματα.

2. Πολυπολιτικότητα και μετριασμός της δυτικής κυριαρχίας

Όποιος δει τα βασικά μεγέθη των τελευταίων 25 ετών, διαπιστώνει ότι η οικονομική, πολιτική, στρατιωτική και πολιτισμική ενότητα που ονομάζουμε Δύση, υποχωρεί. Η πλανητική κυριαρχία της χονδρικά από το 1600 μ.Χ πλέον αμφισβητείται ανοιχτά από άλλους πόλους και αυτή είναι μια τεκτονική αλλαγή για την οποία μάλλον δεν είμαστε έτοιμοι.

Ακόμη αναλύουμε και προσεγγίζουμε τα ζητήματα με τα εργαλεία και τα πνευματικά εφόδια, τον λόγο, τις ιδεολογίες και τις πολιτικές που διαμορφώθηκαν τα χρόνια της κυριαρχίας μας. Όμως πρωτίστως η δημογραφία και δευτερευόντως τα ορατά όρια της θεσμικής – δημοκρατικής μας συγκρότησης και λειτουργίας θέτουν σοβαρά ερωτήματα. Οι νέοι πόλοι που αναδύονται, σε αντίθεση με το παρελθόν, έχουν ενσωματώσει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, δεν έχουν περιβαλλοντικές, δημοκρατικές και σοσιαλδημοκρατικές ανησυχίες και το κυριότερο, δεν πίνουν και νερό στο όνομα της δημοκρατίας. Ο αυταρχισμός φαίνεται ότι μπορεί να απαντήσει πιο άμεσα και ικανά στα αιτήματα – η δημοκρατία φαίνεται να χάνει έδαφος παντού.

3. Αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη

Εδώ βρισκόμαστε μάλλον ενώπιων μιας μεγάλης εξέλιξης. Αυτό που ονομάζεται 4η βιομηχανική επανάσταση ίσως αποδειχθεί η 1η βιομηχανική – τεχνολογική επανάσταση της νέας εποχής. Πολλοί υποστηρίζουν πως μια τέτοια σκέψη συνιστά υπερβολή, όμως και μόνον το γεγονός ότι αυτό το σενάριο είναι στο τραπέζι πρέπει να μας προϊδεάσει για το μέλλον. Η κυριαρχία των ρομπότ και η εξέλιξη της ΤΝ επαναπροσδιορίζουν την απλή και ευδιάκριτη σχέση που ξέραμε μέχρι σήμερα μεταξύ ανθρώπου και μηχανής και η διαφορά ανάμεσα στον πραγματικό και ψηφιακό κόσμο, γίνεται πλέον αρκετά δυσδιάκριτη. Από την μία θα υπάρξει αύξηση της παραγωγικότητας και εκτίναξη του παγκόσμιου ΑΕΠ, από την άλλη μια σειρά επαγγελμάτων θα χαθούν οριστικά. Η ανθρωπότητα βέβαια έχει επιδείξει μια τεραστίων διαστάσεων προσαρμοστικότητα όμως αυτή τη φορά η πρόκληση είναι διαφορετικής υφής.

4. Κολοσσιαίες ανισότητες στη Δύση

Ο 20ος αιώνας για τη Δύση ήταν σοσιαλδημοκρατικός. Ο 21ος μάλλον δεν είναι και αυτό συνιστά μια πάρα πολύ μεγάλη μεταβολή που αποδιαρθρώνει την συνοχή των κοινωνιών. Με ένα συμβατικό σημείο κατανόησης την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, που για εμάς στην Ελλάδα μετουσιώθηκε σε χρεοκοπία, αν δει και πάλι κανείς με zoom out την μεγάλη εικόνα, θα διαπιστώσει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες προσεγγίζουν εκείνες του 18 αιώνα. Αυτό που ο Πικετί παραθέτει ως θεμελιώδη νόμο, ότι δηλαδή «οι αποδόσεις του κεφαλαίου (π.χ. τα κέρδη) υπερβαίνουν συστηματικά, και για δεκαετίες τώρα, τον ρυθμό ανάπτυξης (ή αύξησης των εθνικών εισοδημάτων)» είναι η νέα πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαία η εκλογική συμπεριφορά των δυτικών κοινωνιών, δεν είναι τυχαία η συμπίεση της άλλοτε κραταιάς μεσαίας τάξης, δεν είναι τυχαίο το αίτημα για επιστροφή σε ένα εθνοκρατικό προνοιακό περιβάλλον και μια πολιτισμική ομοιομορφία εντός των κοινωνιών. Η παρακαταθήκη του New Deal και του εκτεταμένου δυτικοευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας (υπό τον φόβο του σοβιετικού κομμουνισμού) είχαν δημιουργήσει μια συνθήκη κάπως πιο δίκαιου διαμοιρασμού του πλούτου.

5. Η Ευρώπη μπροστά σε σταυροδρόμι

Αν έχετε διαβάσει τα 4 πρώτα σημεία, αυτό το 5 για την Ευρώπη και συγκεκριμένα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, έρχεται ως μια λογική συνέχεια. Η Ε.Ε ως έχει φαίνεται ότι δεν έχει εκείνες τις απαραίτητες πολιτικές – παραγωγικές αλλά και διανοητικές δυνάμεις για να προχωρήσει. Τουλάχιστον για να διατηρηθεί ως ένας εκ των τριών μεγάλων πόλων του παγκόσμιου συστήματος ( Η.Π.Α – Κίνα οι άλλοι δύο). Και εδώ μια σύγκριση σε κρίσιμα πεδία την φέρνει σε θέσεις υστέρησης, η οποία μάλιστα εντοπίζεται ευκρινώς στα τελευταία 20 χρόνια.

Το «μαγαζί» είναι (πιο) σοσιαλδημοκρατικό (από ΗΠΑ και Κίνα), λειτουργεί όμως σε συνθήκες μιας παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας, που και αυτή όμως αρχίζει να φθίνει ή και να ανακόπτεται καθώς προκύπτουν άλλα νέα μοντέλα πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης. Μοντέλα λιγότερο δημοκρατικά, εμφανώς συγκεντρωτικά έως αυταρχικά, περισσότερο κρατικιστικά, που βασίζονται όμως σε μία κατακτημένη πολιτική – πολιτισμική ενότητα. Μοντέλα που φαίνεται για την ώρα ότι μπορούν να κινητοποιήσουν πόρους προς εκείνες τις κατευθύνσεις που θέλουν, χωρίς πολλά πολλά. Άμεσα και αποφασιστικά.

Και μπορεί η Ε.Ε να παραμένει ακόμη ένας παγκόσμιος regulator, μπορεί οι πολίτες της να απολαμβάνουν ένα καλό συγκριτικά βιοτικό επίπεδο, όμως η προβολή των δυναμικών στο μέλλον δημιουργεί δικαιολογημένα ανησυχίες.

Τι πρέπει να κάνει;

Μείωση ανισοτήτων για να κατακτήσουμε και πάλι ένα αίσθημα «σ»νανήκειν», μια πολιτική ενότητα. Μεγάλες δημόσιες επενδύσεις, ανάκτηση πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής - αλλαγές στο σύστημα διακυβέρνησης και δραστικό περιορισμό της γραφειοκρατίας ( από staff driven σε πολιτική διεύθυνση) και πραγματική ενοποίηση σε πλείστα όσα πεδία. Χρειαζόμαστε τεράστιες επενδύσεις σε συγκεκριμένους κλάδους, μεγάλη οικονομική ενοποίηση σε κεφαλαιαγορές και χρηματαγορές, ενοποίηση βιομηχανικής πολιτικής και αμυντικής βιομηχανίας, κοινό χρέος (ευρωομόλογα) και μια σειρά τέτοιας κλίμακας και στόχων πολιτικές.

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα διαπιστώνω ότι θα μπορούσε να έχει γραφτεί και το 2021 και το 2022, ίσως δε μπορεί να είναι επίκαιρο και το 2025 και το 2026. Αυτό δεν σημαίνει ότι με την πάροδο των ετών δεν παρατηρούνται αλλαγές και σημειακές βελτιώσεις. Ακόμα και αυτή η αργοκίνητη Ε.Ε δείχνει κάποια σημάδια συνειδητοποίησης και αναπτύσσεται στα σπλάχνα της ένας δημόσιος διάλογος που θέτει τα ζητήματα αυτά μετ’ επιτάσεως. Το ζήτημα όμως είναι να προλάβουμε.

Να προλάβουμε το κλίμα, να προλάβουμε την διάρρηξη των κοινωνικών σχέσεων, να προλάβουμε την δημογραφία, να προλάβουμε την Κίνα, να προλάβουμε την δυνατότητα.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Huffigtonpost στις 12/1/2025 : ΕΔΩ