Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2012

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ -Μεταρρύθμιση: Ετεροκαθορισμός και δυστοκίες


Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο blog Left Liberal Synthesis 

Με ένα τοπολογικό ορισμό , ο μεταρρυθμισμός, αφορά εκείνες τις φωνές οι οποίες εκπορεύονται από το λεγόμενο εκσυγχρονισμό, την περιφέρεια της Δράσης, εφαπτόμενες εστίες της Δημαρ, έντυπα όπως τα Νέα, το Protagon κλπ.Αγαπημένα θέματα του ρεύματος είναι τα κλειστά επαγγέλματα, τα προστατευμένα ταμεία, οι φόροι υπέρ τρίτων, οι μονοπωλιακές ΔΕΚΟ, οι τοπικισμοί, οι επιλεκτικές ανομικές συμπεριφορές κλπ.Με μια έννοια οικειοποιείται το σχέδιο Σημίτη στην ονομαστική του αξία, αποκαθαρμένη από τις δύσοσμες πλευρές της διαφθοράς των υποβρυχίων κλπ.
Στην συγκυρία των μνημονίων, το ρεύμα βρήκε σε αυτά μια ορθολογική πλευρά μετασχηματισμών τις οποίες επαινεί, ενώ προβάλει μια στάση ανοχής ή υπομονής απέναντι στις δυσβάσταχτες πλευρές της εσωτερικής υποτίμησης. Μια βασική ιδέα του ρεύματος είναι ότι οι επιπτώσεις στην κοινωνία είναι οδυνηρές γιατί ακριβώς οι μεταρρυθμίσεις υστερούν απελπιστικά. Μια υποτιθέμενη επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων θα μετρίαζε τον πόνο και θα μείωνε τον χρόνο επανεκκίνησης της οικονομίας. Μια άλλη ιδέα του ρεύματος είναι ότι μερικά τεχνικά στοιχεία του προγράμματος δεν είναι λάθος με πιο ορατό την μείωση του ελλείμματος. Το ρεύμα αυτό ευρίσκεται στην ακόλουθη συγκυρία :
·        Είναι σε απόσταση από τις λαϊκές ή λαικότροπες εκφράσεις δυσαρέσκειας για τα μέτρα.

·        Είναι αναγκασμένο να σιωπήσει ή να δυσανασχετεί περιορισμένα για τις κατασταλτικές πρακτικές που εφαρμόζονται.

·        Απευθύνεται για να εκφράσει κοινωνικά στρώματα με σχετική αντοχή στις οικονομικές επιπτώσεις της συγκυρίας.

·        Ευρίσκεται μονίμως κατεσπαρμένο σε διάφορα κόμματα εντεύθεν του Σύριζα και αενάως επαναφέρει ένα αίτημα συγκρότησης ενός ενιαίου φορέα.

Στατικός Ετεροκαθορισμός

Η αντιμετώπιση του ρεύματος από τους υπόλοιπους είναι η εξής:

Η λαϊκή δεξιά , οι Ανελ και η ΧΑ το θεωρούν ως έκφραση ενός κέντρώου , διεφθαρμένου " νεοφιλελευθερισμού" με κωδική αναφορά στο Σημίτη.
Η συριζαική κυρίαρχη άποψη , υιοθετεί μερικές τεχνικές πλευρές κάποιων μεταρρυθμίσεων, αλλά τις υποβιβάζει σε σχέση με προτεραιότητες της συγκυρίας και τις μεταθέτει χρονολογικά, ενώ αντιτίθεται σε πολλές. Η αντιμετώπιση του ρεύματος από δεξιά και αριστερά δημιουργεί εξ' αντανακλάσεως την εξής πλοκή:
Για να αποκρούσει την εκ δεξιών επίθεση και αυτοορίζεται κεντροαριστερό ή  φιλελεύθερο δεξιό. Για να οριστεί προς την εξ' ευωνύμων κριτική αυτορίζεται αντιλαικιστικό .Πρόκειται για ένα κυριολεκτικό ετεροκαθορισμό , οποίος .αποκαλύπτει και τις αδυναμίες του εγχειρήματος. Υπάρχουν πάμπολλες περιπτώσεις όπου είναι φανερό ότι δεν έχουμε μια θετική κατάθεση ενός πολιτικού ή ιδεολογικού περιγράμματος, αλλά την δημιουργία ενός πολιτικού "τόπου" ό οποίος ορίζεται αρνητικά από δυσανεξία προς τις άγριες μορφές της παλαιολαικοδεξιάς και τα ανορθολογικά ή και αριστερίστικα ενίοτε στοιχεία της Συριζαικής πρότασης .Λόγω αυτού του ετεροκαθορισμού το ρεύμα αναγκαστικά οδηγείται στον ρόλο μιας "από τα κάτω " υποστήριξης του συνόλου των κυρίαρχων πολιτικών της συγκυρίας , τον οποίο μια συγκεκριμένη αριστερή ταξινόμηση ορίζει ως " ακραίο κέντρο".(1)

Η κεντρική ιδέα του ρεύματος ,ότι η αδράνεια να πραγματοποιηθούν ορισμένες μεταρρυθμίσεις επιτείνει το πρόβλημα, είναι εύλογη. Καμία κοινωνία του Ευρωπαϊκού Νότου δεν έχει αυτή την μορφή αποσάθρωσης , παρότι μαστίζονται από τα ίδια οικονομικά προβλήματα ,γιατί στην περίπτωση μας η αντίδραση στην λιτότητα γίνεται στο πεδίο του κατακερματισμού που οδηγεί σε αμυντικές στάσεις κατακράτησης του δικαιώματος εξαίρεσης.
Μεταρρυθμιστικές δυστοκίες


Α.-Οι μεταρρυθμίσεις που είναι μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο με τη βοήθεια ενός αστικού παραδείγματος, μιας ενεργού συμμετοχής ενός μέρους των "πάνω". Με μια συμβατική ταξινόμηση ας πούμε ότι αστικές δυνάμεις από το χώρο της παραγωγής, της οικονομικής εξωστρέφειας, της καινοτομίας είναι οι οιονεί σύμμαχοι. Αντιθέτως αστικές δυνάμεις με ενδιαφέρον στις κρατικές χρηματικές ροές, τα defacto ολιγοπώλια, έχουν συμφέρον να διαιωνίζεται ένα καθεστώς εξαιρέσεων και κατακερματισμού εντός της εργασίας γιατί συνεχίζεται μια γενική ιδέα της "ειδικής μεταχείρισης" .Ωστόσο αν μπορούσαμε να αποτιμήσουμε ρεύματα και συσχετισμούς εντός των κυρίαρχων Ελιτ μπορούμε εκτιμήσουμε υπερισχύουν όσοι λειτουργούν και επιβιώνουν , κατά τεκμήριο, ακριβώς λόγω απουσίας μεταρρυθμίσεων. Η πολιτιστική αλλεργία των μεταρρυθμιστών προς τις λαικότροπες μορφές ενός χύδην αντιπλουτοκρατικού ρεπερτορίου, δεν τους επιτρέπει να συγκροτήσουν ένα συγκροτημένο αντιμονοπωλιακό αντικορποραστικό λόγο τυπικής φιλελεύθερης μορφής .Αναγκαστικά έχουμε φωνές, ιδέες, συνθήματα κλπ που προωθούν τη μεταρρύθμιση χωρίς το στοιχείο της κριτικής προς τις αστικές ανεπάρκειες .Χωρίς ένα σαφές αντικορπορατιστικό μέτωπο ,το μεταρρυθμιστικό ρεύμα προσιδιάζει προς μια συντηρητική έκφραση που παριστάνει την φιλελεύθερη.

Β.- Το ζήτημα αυτό δημιουργεί ένα δευτερογενές πρόβλημα: Την αδυναμία του να αφηγηθεί στους ήδη πληττόμενους από την κρίση ένα συνεκτικό σχέδιο όπου συνδέονται οι μεταρρυθμίσεις με την ανάκαμψη. Ενώ ο χονδροειδής αντιπλουτοκρατικός λόγος μπορεί να υποσχεθεί άμεση και απτή μεταφορά πόρων από τους λίγους στους πολλούς, ο μεταρρυθμιστικός λόγος υπονοεί απλώς πως οι μεταρρυθμίσεις διευκολύνουν έμμεσα την ανακατανομή. Το ζήτημα επιδεινώνεται καθώς οι μεταρρυθμίσεις ενίοτε συγκρούονται απ' ευθείας με ομάδες από το σύνολο των " πολλών".

Γ.-Ένα μεγάλο πλέγμα των ορθολογικών και εύλογων μεταρρυθμίσεων είναι μέρος των μέτρων λιτότητας του μνημονίου. Με την αναπόφευκτη πόλωση που παίρνει τη μορφή κατασταλτικών μέτρων, οι μεταρρυθμίσεις γίνονται μέρος ενός ευρύτερου πολιτικού εξαναγκασμού. Η ευρεία νομιμοποίηση που απαιτείται διαχέεται μέσα στην γενική αίσθηση έντασης και αντιμαχίας, και τα αμυντικά αντιμεταρρυθμιστικά επίδικα γίνονται αιτήματα με πολλούς συμμάχους .

Χωρίς αστικά παραδείγματα, χωρίς μεγάλα ακροατήρια , εύκολα μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί ο λόγος αυτός τελικά φαίνεται να λειτουργεί απλά ως μια έλλογη συνηγορία των εκάστοτε αποσπασματικών μεταρρυθμιστικών πολιτικών του μνημονίου .Ταυτόχρονα το ρεύμα χαρακτηρίζεται από ένα παθολογικό αντισυριζαισμό πέραν των αντικειμενικών αγκυλώσεων του τελευταίου. Ωστόσο υπάρχουν και συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις όπου έχει δημιουργηθεί ένας ιδιότυπος καταμερισμός εργασίας με στοιχεία ετεροχρονισμού : οι μεταρρυθμιστές προβάλλουν τις μεταρρυθμίσεις που ο Σύριζα υπόσχεται να πραγματοποιήσει αφού λύσει με διαδικασία τομής το δημοσιονομικό.


Στις πιο κλασσικές αριστερές αναγνώσεις το μεταρρυθμιστικό ρεύμα είναι η αιχμή του δόρατος του λεγόμενου " νεοφιλελευθερισμού" .Στις πιο διεισδυτικές επεξεργασίες μερικά αιτήματα θεωρούνται εύλογα αλλά χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα εφαρμογής των πιο σκληρών πολιτικών λιτότητας. Με το κοινωνικό περιβάλλον σε δυναμική κατάρρευσης , ομάδες που θίγονται από "εύλογες " μεταρρυθμίσεις καταφεύγουν στην προστασία του Σύριζα όπου βρίσκουν άλλοτε φιλόξενη άλλοτε αμήχανη αλλά ποτέ ρητή απορριπτική στάση.

Στο τοπίο λοιπόν αυτό , τα εύλογα λογικά αιτήματα της μεταρρύθμισης ευρίσκονται έωλα. Όσοι τα υποστηρίζουν είναι σχετικά ασύμμετροι, και όσοι αντιμάχονται ή τα αναβάλουν είναι αρκετά ισχυροί. Αυτομάτως οι μεταρρυθμίσεις πραγματοποιούνται με τυπικές οριακές πλειοψηφίες χωρίς μεγάλη νομιμοποίηση.

Το ενιαίο κόμμα των μεταρρυθμίσεων: μια αντιμεταρρυθμιστική ιδέα.

Εντός του μεταρρυθμιστικού ρεύματος κυκλοφορεί μια επικίνδυνη ιδέα: Να ταυτιστεί η μεταρρύθμιση με τον κεντρώο χώρο και δημιουργηθεί ένας πολιτικός φορέας των απανταχού μεταρρυθμιστών.


Ας δούμε γιατί το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα είναι εξ´ ορισμού διακομματικό ,διαταξικό, γιατί δεν ανήκει στο επίπεδο της πολιτικής πόλωσης δεξιά αριστερά ως ένας άλλος αντίπαλος στο παίγνιο μηχανικού αθροίσματος .
Το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα αφορά το πλαίσιο , τους τρόπους , τις μορφές που παίρνει η πολιτική αντιπαλότητα ως έκφραση ταξικών ,πολιτιστικών, τοπικών ,έμφυλων ,γλωσσικών και πάσης φύσεως διαφόρων που αναδύονται εντός της κοινωνίας. Ο εκσυγχρονισμός δεν ακυρώνει συγκρούσεις ,ασυμμετρίες , ατέλειες, αλλά τοποθετεί ένα επίπεδο έκφρασης τους όπου οι δυνάμεις της εργασίας συγκρουόμενες ,έχουν τις λιγότερες περιττές αναλώσεις. Διαφάνεια, αξιοκρατία ,φορολογία, ατομικά δικαιώματα, ειρηνική συνύπαρξη , ανοικτά επάγγελμα ,έλλογη αναλογική διαχείριση των κοινών πόρων είναι μερικά από τα προτάγματα της μεταρρυθμιστικής συγκυρίας. Η μεταρρύθμιση δεν είναι συμβιβασμός για το επίδικο της ιστορικής πόλωσης " δεξιά - αριστερά " ως τοπολογικά κεντρώα πολιτική αλλά επιλογή για το επίπεδο για τον τόπο για τη μορφή που θα πάρει η σύγκρουση των επίδικων.
Ένας κεντρώος ενιαίος μεταρρυθμισμός είναι υποκριτικός γιατί αποσιωπά την συγκρουσιακή φύση των μεταρρυθμίσεων. Αντιστοίχως ένας παθολογικός αριστερός αντιμεταρρυθμισμός είναι "δεξιός" γιατί καλλιεργεί και επαινεί την ιδεολογία της "ειδικής περίπτωσης" , της εξαίρεσης που είναι η συστημική και θεσμοποιημένη βούληση για διαχωρισμό από τους "κάτω" . Εναντίον των μεταρρυθμίσεων ευρίσκονται τυπικά λαικοδεξιές δυνάμεις με ισχύ στις κρατικές δομές. Κλειστά επαγγέλματα, προνομιακά συνταξιοδοτικά ταμεία, τοπικισμοί " έξω από την πόρτα μου" υδρεύουν , τροφοδοτούν, αναζωογονούν το ρεύμα ενός δεξιότροπου και δεξιόμορφου ρεύματος με μεγάλη επιρροή σε όλη την κοινωνία. Η ισχύς του ρεύματος δεν είναι αριθμητική , δημοσκοπική αλλά ιδεολογική. Επεκτείνεται πέραν της δεξιάς μέσω της βασικής μορφής που οικοδομεί τις αντιρρήσεις του για το μεταρρυθμισμό: «γιατί αυτός και όχι εγώ» Η επικρατούσα λογική στον Σύριζα , πρώτα το μνημόνιο μετά οι ενοποιήσεις των ταμείων είναι ο ιδεολογικός ιός το οποίο θα ανιχνεύσει ως κυβέρνηση στο σκληρό πυρήνα των ψηφοφόρων του όταν τους δει ως επιτροπές διαμαρτυρίας στα διάφορα υπουργεία. 


Ο μεταρρυθμίσμός πρέπει να είναι διακομματικός γιατί ακριβώς κατανοεί την διαφορά επιπέδου , τάξεως των διαφορετικών επίδικων που αναδύονται στην ελληνική κοινωνία.



(1)Η θεωρία του ακραίου κέντρου είναι η ανταπάντηση στη θεωρία των δύο άκρων , και είναι εξ' ίσου επικίνδυνη. Η θεωρία των δύο άκρων σκοπίμως ταξινομεί ως ισοδύναμη τη ιδεολογικοποιημένη γυμνή φασιστική βία με τις ανορθολογικές πλευρές λαϊκών εκφράσεων που προέρχονται από μια γενικευμένη πολιτιστική παράδοση ανομίας .Η θεωρία του ακραίου κέντρου σκοπίμως ενσωματώνει εντός του σώματος των πολιτικών λιτότητας, όσες πολιτικές στοιχειώδους εκσυγχρονισμού δημιουργούν δυσανεξία σε συλλογικότητες και σύνολα. Για κάποιους η δολοφονία μετανάστη από συμμορία είναι ισότιμη με τις αντιδράσεις στην Κερατέα, και για άλλους η κατάργηση ολοφάνερων επιλεκτικών , κατ' εξαίρεση , κρατικών προστασιών είναι ισότιμη με τη μείωση των συντάξεων αναπηρίας.

Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2012

Πίσω από τις διαμαρτυρίες (άρθρο μου για την Θεσσαλονίκη της 19/11/2012)

Σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου εφαρμόζονταν πολιτικές δημοσιονομικής προσαρμογής τέτοιας έντασης είναι δεδομένο πως θα υπήρχαν κοινωνικές διαμαρτυρίες. Η δημοσιονομική προσαρμογή δεν είναι υγιεινός περίπατος. Ειδικά στην περίπτωσή μας, συνέτρεχαν πολλοί επιπλέον λόγοι που την κατέστησαν ακόμη πιο επίπονη. Αλλά και να μην συνέτρεχαν αυτοί οι λόγοι, πάλι τα μεγέθη είναι ενδεικτικά της τιτάνιας προσπάθειας. Από 24 δισεκατομμύρια ευρώ πρωτογενούς ελλείμματος φτάσαμε περίπου στα δύο, επίτευγμα πρωτοφανές.

Συνοπτικά οι λόγοι που κατέστησαν την προσαρμογή αυτή ακόμη πιο επίπονη είναι οι εξής. Πρώτον η λανθασμένη αξιολόγηση του προβλήματος. Δεύτερον η ποιότητα του πολιτικού προσωπικού. Τρίτον η συγκρουσιακή πολιτική κουλτούρα των πολιτικών υποκειμένων που δεν επέτρεψε μέσω συναινετικών διαδικασιών την επιτάχυνση ορισμένων αναγκαίων δράσεων. Τέταρτον η απουσία χρόνου – όλα έγιναν πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα η όποια προσπάθεια εκλογίκευσης των δεδομένων σκόνταφτε και σκοντάφτει εν πολλοίς στην δραματική βιωματική εμπειρία απότομης πτώσης του βιοτικού επιπέδου.

Σίγουρα οι λόγοι είναι περισσότεροι και έχουν περιγραφεί επαρκώς από πλείστες όσες αναλύσεις που φωτίζουν πλευρές της προσπάθειας επιμέρους. Μια πτυχή όμως που αξίζει να δούμε επισταμένως είναι αυτή των διαρθρωτικών αλλαγών. Κοινός τόπος πως αυτές δεν προωθήθηκαν όσο γρήγορα επίτασσε η συγκυρία. Πέραν όμως της αρνητικής επίδρασης που είχε αυτή η κωλυσιεργία σε αυτό καθ’ αυτό το πρόγραμμα ( μνημόνιο) δημοσιονομικής προσαρμογής υπάρχει μία επιπλέον αρνητική συνέπεια. Η αδυναμία συγκρότησης σε επίπεδο κοινωνίας ενός ρεύματος μεταρρυθμιστικού, που ορμώμενο από τις επιτυχίες των μεταρρυθμίσεων ( που δεν έγιναν) θα έδινε πολιτική διέξοδο σε μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος.

Η αδυναμία συγκρότησης αυτού του ρεύματος ωστόσο δεν οφείλεται αποκλειστικά στην αργή εφαρμογή μεταρρυθμίσεων μόνο. Οφείλεται και στο γεγονός πως κατά την προηγούμενη οικονομική φάση οι δυνητικοί υποστηρικτές του ήταν πλήρως ενσωματωμένοι στο εσωστρεφές κορπορατιστικό σχήμα της ελληνικής οικονομίας και μάλιστα σε προνομιακές θέσεις. Το ίδιο το μνημόνιο και οι μεταρρυθμίσεις που προέκρινε ήταν και είναι ενταγμένες στο πλαίσιο μιας προσπάθειας αλλαγής αυτού του μοντέλου. Από μία οικονομία εσωστρεφή, με κυρίαρχο ρόλο του κράτους και μερικών προνομιακών εταιρειών – επιχειρήσεων σε μια οικονομία εξωστρεφή, ανταγωνιστική με προϊόντα και υπηρεσίες διεθνώς εμπορεύσιμες. Δομική αλλαγή που αλλάζει άρδην τα δεδομένα πολλών ετών.

Στο βαθμό λοιπόν που δεν είχε γίνει αντιληπτό το βάθος και το μέγεθος της κρίσης, οι περισσότεροι διεκδικούσαν με βάση τα παλαιά σχήματα. Πίστευαν, με ευθύνη και της πολιτικής ηγεσίας, πως μπορούν να διασώσουν προνόμια και να διασωθούν – αυξάνοντας δυσανάλογα το κόστος για τους υπόλοιπους. Και μιλάμε πάντα για την μερίδα εκείνη των ανθρώπων που δυνητικά είναι οι υποστηρικτές ενός μεταρρυθμιστικού ρεύματος στην ελληνική κοινωνία.

Σήμερα που σχεδόν κάθε αυταπάτη για το μέγεθος και το βάθος της κρίσης έχει διαλυθεί μιας και τα  δημοσιονομικά μέτρα είναι πολύ βαριά, εάν πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις που αποφέρουν ένα συγκεκριμένο και μετρήσιμο αποτέλεσμα, τα πράγματα ίσως αλλάξουν. Ίσως ενισχυθεί αυτό το μεταρρυθμιστικό ρεύμα με ανθρώπους που θα βλέπουν σε αυτό την προοπτική επανάκτησης των απωλειών μέσα από έναν άλλον δρόμο. Θα δημιουργηθεί μια εδραία πεποίθηση πως υπάρχει μέλλον μέσα από μεταρρυθμίσεις και εξορθολογισμό. Ίσως δε, με αυτόν τον τρόπο υπερκεράσουμε την μερικότητα που κατεύθυνε την πολιτική δράση και σκέψη, υπέρ του κοινωνικού συμφέροντος. 

Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2012

Εξελίξεις (άρθρο μου για την Θεσσαλονίκη της 12/11/2012)


Από ότι διαβάζουμε και πληροφορούμαστε, τη στιγμή που αναμένουμε τις αποφάσεις για την εκταμίευση της δόσης για την Ελλάδα, υπάρχει μία ριζική διαφωνία στους κόλπους των εταίρων και δανειστών μας. Η διαφωνία εστιάζεται στη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και ακολούθως στους τρόπους επίλυσης αυτού του κομβικού ζητήματος. ΔΝΤ και Ευρωπαίοι προσεγγίζουν το ζήτημα με διαφορετικό τρόπο. Το ενδεχόμενο το ΔΝΤ να θέσει επισήμως ζήτημα «κουρέματος» των ελληνικών ομολόγων του επίσημου τομέα ( ΟSI) είναι πολύ πιθανό. Στην εξέλιξη αυτή όμως δεν συναινούν όλοι.

Η επανεκλογή του προέδρου Ομπάμα συνιστά μία καλή είδηση για την Ελλάδα. Η παρέμβασή του πλείστες όσες φορές στο πρόσφατο παρελθόν υπέρ μιας δομικής λύσης των προβλημάτων της ευρωζώνης ευνόησε και την Ελλάδα. Πέραν του οικονομικού σκέλους φαίνεται πως συνυπολογίζονται στην περίπτωσή μας και οι γεωπολιτικές παράμετροι, ίσως και ευρύτεροι γεωπολιτικοί σχεδιασμοί.

Από την άλλη οι πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία δείχνουν ισχυροποίηση της καγκελαρίου Μέρκελ, που εκτός απροόπτου θα οδηγήσουν στην επανεκλογή της. Μία σημαντική διαφοροποίηση όμως που θα προκύψει από τις γερμανικές εκλογές είναι η πιθανή συμμετοχή των σοσιαλδημοκρατών στην κυβέρνηση. Ένας «μεγάλος συνασπισμός» είναι προτιμότερος από τον παρόντα.

Η Γαλλία από την άλλη φαίνεται να βρίσκεται στην αρχή μιας περιόδου προκλήσεων. Τα πρώτα σύννεφα μαζεύονται πάνω από το Παρίσι και το μέγεθος αλλά και η πολιτική και οικονομική βαρύτητα της χώρας αυτής δεν επιτρέπει καθυστερήσεις. Η Γαλλία εμφανίζει πολλά παρόμοια χαρακτηριστικά με χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Παράλληλα με τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να κάνει οφείλει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Μια κάποιου είδους αμοιβαιοποίηση του ευρωπαϊκού χρέους και πρόσβαση στο δανεισμό με παρεμφερείς όρους είναι από ότι φαίνεται αναγκαία προϋπόθεση για την ευρωζώνη και η Γαλλία μπορεί να πιέσει προς αυτή τη κατεύθυνση.

Για παράδειγμα πως θα ανταγωνιστεί μια γαλλική αυτοκινητοβιομηχανία, ή μια ιταλική βιομηχανία την αντίστοιχη γερμανική όταν η δεύτερη χρηματοδοτείται με υποπολλαπλάσια επιτόκια; Αν υποθετικά όλος ο απείθαρχος νότος εκσυγχρονιζόταν σε μία βραδιά, αν καταπολεμούσε διαφθορά, αναποτελεσματικότητα, σπατάλες το πρόβλημα αυτό θα συνέχιζε να υπάρχει. Πρόβλημα που ναρκοθετεί την πορεία της ευρωζώνης.

Η Ελλάδα φαίνεται ότι αγοράζει χρόνο συνεχώς. Βέβαια τον αγοράζει αρκετά ακριβά, πληρώνοντας μεγάλο κοινωνικό κόστος. Η κυβέρνηση συνεργασίας όλο αυτό το διάστημα ασχολήθηκε με τον προσδιορισμό των δημοσιονομικών μέτρων. Πέραν αυτού, το ίδιο το κυβερνητικό σχήμα είναι μία σχετικά πρωτόγνωρη εμπειρία τόσο για το πολιτικό προσωπικό όσο και για το πολιτικό μας σύστημα. Θα κριθεί η αποδοτικότητά της το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Οι αδυναμίες και οι αρρυθμίες έχουν εντοπιστεί. Οι μεταρρυθμίσεις εκκρεμούν, η διαπραγμάτευση είναι συνεχιζόμενη διαδικασία σε πολιτικό επίπεδο. Υπάρχει πεδίο δράσης.

Το επόμενο διάστημα οι προσπάθειες της κυβέρνησης πρέπει να ενταθούν. Αυτή τη φορά δεν υπάρχει πολυτέλεια για αργοπορίες. Τα πεδία είναι τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό. Πρέπει να ασχοληθεί και με τα «μικρά» ζητήματα αλλά και με τα «μεγάλα». Πρέπει να έχει εικόνα για τις γειτονιές της Αθήνας αλλά ταυτόχρονα και στρατηγική στα τραπέζια λήψης αποφάσεων. Πρέπει απαραιτήτως να προβεί σε όλους του απαραίτητους εκσυγχρονισμούς των δομών όμως ταυτόχρονα να ντύσει την προσπάθεια με πολιτικά επιχειρήματα, με συμβολικές ενέργειες. Η κοινωνία θα την ακούσει – όπως θα ακούσει και την αντιπολίτευση.