Τετάρτη 30 Ιανουαρίου 2013

«Κοινωνικός κανιβαλισμός»: η συνταγή της ακινησίας


 Σάμι Γαράιμπε
πολιτικός επιστήμονας

Εδώ και δύο τουλάχιστον χρόνια, μαζί με τις ραγδαίες μεταβολές που επιφέρει στη ζωή των Ελλήνων η προσπάθεια της χώρας να ορθοποδήσει οικονομικά, παρατηρείται στον δημόσιο λόγο η εμφάνιση του ιδεολογήματος περί «κοινωνικού αυτοματισμού» ή «κοινωνικού κανιβαλισμού». Διαφόρων ειδών δημοσιολογούντες, από πολιτικούς και δημοσιογράφους έως παρουσιαστές πρωινών και μεσημεριανών εκπομπών, ομνύουν υπέρ της ανάγκης για «κοινωνική ενότητα» και εξορκίζουν το κακό του «κοινωνικού κανιβαλισμού», ώστε να μην στραφεί, λένε, το ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας κατά του άλλου. Το πραγματικό όμως δίλημμα για τη χώρα δεν βρίσκεται μεταξύ κοινωνικής ειρήνης και κοινωνικού αλληλοσπαραγμού, αλλά μεταξύ εθνικής ανασυγκρότησης και εθνικής παρακμής. Τι σημαίνει εθνική ανασυγκρότηση και ποιές οι προϋποθέσεις της;

Αν δεχτούμε ότι ο ρους της ιστορίας κυλάει βάσει του διαλεκτικού τριπτύχου Θέση-Αντίθεση-Σύνθεση, τότε είναι βέβαιο ότι στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια της επίπλαστης οικονομικής ευμάρειας καταργήσαμε τον δεύτερο όρο αυτού του τριπτύχου, την Αντίθεση, για να κατασκευάσουμε μία εξίσου τεχνητή αίσθηση «κοινωνικής αρμονίας». Ήταν η «κοινωνική αρμονία» των ελλειμμάτων  του υπερβολικού δανεισμού, της μίζας, της διαφθοράς, της ανύπαρκτης παραγωγικότητας, του τεράστιου δημόσιου τομέα. Ήταν η «κοινωνική ειρήνη» της δαιμονοποίησης της επιχειρηματικότητας, του εκθειασμού της μετριότητας, του εξοστρακισμού της αριστείας και της εκδίωξης των αρίστων. Ήταν η «κοινωνική ομαλότητα» της καταστρατήγησης κάθε έννοιας κοινού καλού προς όφελος της ικανοποίησης κάθε παράλογου μερικού-συντεχνιακού συμφέροντος. Αυτό ήταν το δικό τους πανάκριβο κοινωνικό συμβόλαιο που μας κόστισε πικρά πολύτιμους υλικούς και ανθρώπινους πόρους, που στέρησε από τις επόμενες γενιές των Ελλήνων την ελπίδα να παραμείνουν για να δημιουργήσουν στον τόπο τους.

 Αντί να ενθαρρυνθούν οι γόνιμες εκείνες αντιθέσεις που παράγουν ιστορία, καθιερώθηκε η αποχαύνωση του συμβιβασμού με κάθε παθογένεια, κάθε λάθος, κάθε παράλογο. Εθνική ανασυγκρότηση λοιπόν σημαίνει υγιής διαφοροποίηση συμφερόντων, άμιλλα ιδεών, σύγκρουση προτάσεων και στρατηγικών σχεδιασμών για το μέλλον της χώρας. Δεν είναι πλέον δυνατό όλοι να είναι με όλους. Δεν γίνεται να υπάρξει «αλληλεγγύη» του εμπόρου προς τον κουκουλοφόρο που του καταστρέφει την περιουσία  του φοιτητή που θέλει να σπουδάσει προς την ακροαριστερή μειοψηφία που επιτίθεται στο πανεπιστήμιο, του πολίτη που θέλει να μετακινηθεί ομαλά προς τον ταξιτζή που φράζει νευραλγικά σημεία της χώρας για να μην του ανοίξουν το επάγγελμα, του εργαζομένου που θέλει να δουλέψει προς τον απεργό των μέσων μαζικής μεταφοράς που θέλει να εξασφαλίσει για τον εαυτό του μία ακόμη άδικη αυτοεξαίρεση σε βάρος των υπολοίπων. Το κοινωνικό συμβόλαιο που θέλει τον ιδιωτικό τομέα να συντηρεί δημοσίους υπαλλήλους-ανέργους-συνταξιούχους σε αναλογία 1 προς 3 καταρρέει.

Ο ιστορικός χωροχρόνος τρεμοπαίζει. Είναι τώρα η ώρα να εγκύψουμε ως συλλογικό υποκείμενο πάνω στην κατάσταση μας και να προωθήσουμε εκείνες τις πολιτικές που θα θεραπεύσουν τις χρόνιες δομικές μας ανωμαλίες, θα απελευθερώσουν τις δυνάμεις τις αγοράς, θα ενθαρρύνουν την καινοτομία και την εφευρετικότητα και θα δημιουργήσουν επιτέλους τις προϋποθέσεις παραγωγής πλούτου. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει έξοδο από την εξω-ιστορική μας καραντίνα και επανένταξη μας στην ιστορία με πλήρη αποδοχή του συγκρουσιακού της χαρακτήρα. Η Ελλάδα δεν μπορεί να πορευτεί στον 21ο αιώνα με όρους συγκαταβατικού χτυπήματος στην πλάτη και ανατολίτικων μικρο-διακανονισμών. 

7 σχόλια:

  1. Ο "κοινωνικός κανιβαλισμός" δεν αποτελεί ιδεολόγημα. Αποτελεί δοκιμιακό στοιχείο (προφανώς στην Έκφραση-Έκθεση δεν ήταν καλός ο συντάκτης) ήδη από την εποχή του Παπανούτσου και του Πλωρίτη (από ΤΟ ΒΗΜΑ).
    Από την άλλη, είναι ενδιαφέρον πώς ένας πολίτης αδιαφορεί για την κοινωνική ειρήνη και προάγει την ανασυγκρότηση πάση θυσία. Και όταν μιλάμε για πολίτη απλό, ίσως θα είχε δίκιο. Όταν μιλάμε για πολιτικό επιστήμονα όμως έχει σημασία.
    Από την άλλη προάγεται το Κοινωνικό Συμβόλαιο ως ιδέα κεντρική. Ποιο είναι όμως αυτό το Κοινωνικό Συμβόλαιο που θα οδηγήσει σε ανασυγκρότηση; Ένα Συμβόλαιο που υπόσχονται, αλλά τελικά δεν υλοποιούν οι πολιτικές ελίτ (ΓΑΠ, Σαμαράς, Βενιζέλος, Κουβέλης); Όταν ο λαός βλέπει ότι το Κοινωνικό Συμβόλαιο που του υποσχέθηκαν σχίζεται την επομένη των εκλογών, τότε ως μόνο δρόμο βλέπει τη σύγκρουση (κάθε λογής συγκρούσης). Όταν ο λαός βλέπει να τιμωρείται ο ίδιος για τις επιλογές των πολιτικών ελίτ, αλλά όχι εκείνοι που θησαυρίζουν ακόμα και σε περίοδο κρίσης, τότε η σύγκρουση και η διάσπαση της κοινωνικής ειρήνης είναι δεδομένη. Και μιλάμε για ταξικό πόλεμο, δε μιλάμε απλά για συγκρούσεις. Άρα το συλλογικό υποκείμενο έπαψε να είναι το υποκείμενο του Ρουσσώ, αλλά τείνει στο υποκείμενο του Μπακούνιν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Οι ασπρόμαυρες αναγνώσεις και οι ανούσιες επί προσωπικού ειρωνικές "κρίσεις" μόνο σε παρανοήσεις οδηγούν.

    1) Αν εσείς χρειαστήκατε να καταφύγετε στον Παπανούτσο για να εντοπίσετε ό,τι όλοι οι υπόλοιποι εντοπίζουν στον καθημερινό λόγο, τότε παρακαλώ διαβάστε περίσσοτερο την επικαιρότητα.

    2) Μία στοιχειωδώς προσεκτική ανάγνωση θα αρκούσε για να δείτε ότι κανείς δεν στρέφεται κατά της κοινωνικής ειρήνης. Το ζήτημα είναι η "κοινωνική ειρήνη", οι όροι, και το κόστος της. Η μεταπολιτευτική "κοινωνική ειρήνη" είναι ένα κακό deal (αφού έχετε φιλοσοφικές διαφωνίες με τις Θεωρίες του Συμβολαίου, επιλέγω όρο πιο φιλικό προς εσάς). Γιατί ήταν κακό deal; Διότι υπό το πέπλο της συντηρήθηκαν οι παθογένειες που γέννησαν την σημερινή κρίση. Πώς αυτές θα ξεπεραστούν; Μόνο μέσω γόνιμων αντιπαραθέσεων ιδεών και στρατηγικών σχεδίων.

    3)Ενοχλείστε από την ανάγκη για εθνική ανασυγκρότηση. Είμαι βέβαιος όμως ότι δεν θα είχατε κανένα απολύτως πρόβλημα με τον "σοσιαλιστικό κοινωνικό μετασχηματισμό".

    4) Αν η ανάλυση σας για το τι συμβαίνει στη χώρα εντοπίζεται στην ιδέα ότι κάποιοι λίγοι "θησαυρίζουν" εις βάρος των "πολλών", τότε θα σας συμβούλευα να βρείτε κάποια άλλη χώρα για να την εφαρμόσετε(μεταξύ μας νομίζω ότι θα δυσκολευτείτε, αφού το χοντροκομμένο ταξικό σκεπτικό σας είναι μάλλον απολίθωμα της Βιομηχανικής Επανάστασης).

    5) Ενώ βιάζεστε να μου καταλογίσετε εχθρότητα προς την κοινωνική ειρήνη, κλείνετε την σκέψη σας με Μπακούνιν. Από πότε οι λάτρεις του Μπακούνιν και οι θιασώτες του "ταξικού πολέμου" μπορούν να γίνονται τιμητές της κοινωνικής ειρήνης;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ, Ανώνυμε (ο συντάκτης να υποθέσω; Δεν ξέρω, τέλος πάντων), πού είδατε προσωπικές κρίσεις; Έκρινα το χαρακτήρα του συντάκτη; Τον χαρακτήρισα; Κρίνω αυτό που διαβάζω και τη συνέδεσα με την ιδιότητα του συντάκτη. Αν αυτό κρίνεται ως προσωπική κριτική, τότε χρειαζόμαστε βοήθεια ειδικού (δεν ξέρω τι ειδικότητα)...

      1)Όσον αφορά τον Παπανούτσου, το ίδιο το άρθρο γράφει για "νεολογισμό", δεν κατέφυγα εγώ κι ούτε κουράστηκα να το βρω, διδάσκεται περίπου 20 χρόνια στο μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης σε όλα τα φροντιστήρια, σχολεία και στα βιβλία του ΟΕΔΒ... (αν αυτό ήταν προσωπική κρίση, συγνώμη, για ειρωνεία πήγαινε, αλλά το αναιρώ δεν έχω πρόβλημα).

      2) Δεν κατανοώ επίσης που είδατε διαφωνίες μου με το "Κοινωνικό Συμβόλαιο". Εσείς διαφωνείται με το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ρουσσώ, όχι εγώ (εγώ συμφωνώ ιδεολογικά και φιλοσοφικά), αφού το ρουσσικό συμβόλαιο στηρίζεται στην κοινωνική αποδοχή (μέσω εκλογών, λέμε σήμερα) αρκεί και οι πλευρές να το τηρούν και κυρίως ο έχων την εξουσία.

      3) Δεν μπορώ να καταλάβω πώς εξάγετε συμπεράσματα για τις φιλοσοφικές κι ιδεολογικές αντιλήψεις ενός άλλου, όταν εκείνος δεν τις έχει εκφράσει. Είναι δε εντυπωσιακό ότι επιλέγετε εσείς να βάλετε λόγια στον άλλο. Ποιος γράφει με σοσιαλιστικό μετασχηματισμό; Σίγουρα όχι εγώ (έχω μεγαλώσει και εμβολιάστηκα μικρός για τις παιδικές ασθένειες τόσο του να βάζω λόγια στο στόμα του άλλου, όσο και να προσπαθώ να δω πίσω από όσα σχολιάζει τι πρεσβεύει, κοιτώ μόνο τα κείμενα και τις θέσεις. Α, ναι, δεν είμαι κομμουνιστής, σοσιαλδημοκράτης αριστερός είμαι, για να σας ενημερώσω).

      4) Για να καταλάβω, θεωρείτε, ότι δεν υπάρχουν τάξεις ή ελίτ; Ή πιστεύετε ότι η αστική τάξη χάνει από την κρίση αναλογικά όσο τα κατώτερα στρώματα; Η δε ανάλυση (σχόλιο είναι βέβαια όχι ανάλυση) αναφέρεται άμεσα στο Κοινωνικό Συμβόλαιο που σπάει η πολιτική ελίτ και η τρικομματική κυβέρνηση όταν άλλα υπόσχεται κι άλλα κάνει (by the way μην παραπονιέστε μετά αν αρχίσω τους προσωπικούς χαρακτηρισμούς, γιατί όλη η απάντηση βρίθει χαρακτηρισμών και απαξιωτικών χαρακτηρισμών).
      5)Δεν έπιασες το νόημα, αγαπητέ... Ασ' το αυτό... Ξέχασέ το εντελώς...

      Διαγραφή
    2. Σοσιαλδημοκράτης; Εκπλήσσομαι. Όλοι όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοιοι σήμερα τάσσονται με τον ένα ή άλλο τρόπο υπέρ των διαρθρωτικών αλλαγών. Δεν κάνουν ταξικές αναλύσεις σε μία χώρα κατά βάση μικρομεσαίων με ιστορικά ανύπαρκτη αστική τάξη δυτικού τύπου. Βεβαίως, υπάρχει κοινωνική διαστρωμάτωση, αλλά δεν είναι αυτό το πρόβλημα. Είναι πολύ πιο βαθύ, πολύ πιο οριζόντιο. Μάλιστα, από την συντριπτική πλειοψηφία του κεντροαριστερού λόγου έτσι όπως αυτός εκφράζεται, π.χ. στον δικτυακό τόπο metarithmisi.gr, πολύ λίγα με χωρίζουν...

      Στο δια ταύτα: Κατά τη άποψη σας, δηλαδή, η Ελλάδα βρίσκεται εδώ που βρίσκεται επειδή , λόγου χάρην, λίγοι πλούσιοι φοροδιαφεύγουν (φέρνω την φοροδιαφυγή ως ένα ενδεικτικό παράδειγμα παθογένειας που τέμνει οριζόντια την ελληνική κοινωνία και έχει βαθιά πολιτισμικά και όχι ταξικά χαρακτηριστικά) ή επειδή πολλοί μικροί-μεσαίοι ΚΑΙ πλούσιοι φοροδιαφεύγουν; Τα επιδόματα τυφλών/αναπηρίας κτλ τα έπαιρναν οι πλούσιοι αυτού του τόπου; Ειλικρινά και δίχως ίχνος ειρωνείας, θα ευχόμουν τα πράγματα να ήταν έτσι, καθότι θα ήταν απλούστερη η λύση των προβλημάτων μας.

      (ο συντάκτης)

      (

      Διαγραφή
    3. Λοιπόν, Σάμι επιμένεις να μη θέλεις να διαβάσεις... Αριστερός σοσιαλδημοκράτης είμαι, όχι "σοσιαλιστής" και φυσικά όχι "μεταρρυθμιστής" όπως ο οικοδεσπότης... Βλέπεις έχουμε διαφορετική οπτική για τη μεταρρύθμιση, ενώ επίτρεψέ μου κρίνω τη metarithmisi.gr κάπως...δεξιά. Μάλλον αν θες τόσο πολύ θα με ενέτασσες καλύτερα στην paremvasi.gr και την "κοινωνία των πολιτών" (όταν ακόμα υπήρχαν και με τη δυναμική που είχαν τότε). Σε κάλυψα; Κάνε κι ένα μικρό βήμα αριστερότερα ως προς τον τελικό στόχο (τώρα σε μπέρδεψα).

      Στο διά ταύτα: τα αίτια της κρίσης και της μονόπλευρης πολιτικής λιτότητας τα έχω αναλύσει σε καμιά 10αριά άρθρα (και ελπίζω σύντομα σε βιβλίο). Αλλά το θέμα δεν είναι εκεί. Το θέμα που ακόμα δεν κατάλαβες τι εννούσα είναι ότι ένα διαρραγέν Κοινωνικό Συμβόλαιο, ένα συμβόλαιο που έσπασε πρώτος ο πολλά υποσχομενος (όχι για τα "λεφτά που υπάρχουν") ΓΑΠ και μετά οι τρεις αρχηγοί υπό το Σαμαρά, λογικό είναι φέρει κοινωνική αναταραχή και βία ακόμα. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο έχει νόημα να το επικαλούμαστε μόνο όταν και τα δύο μέρη το σέβονται. Αυτή όμως η εποχή πέρασε και η κυβέρνηση (όπως και οι προηγούμενες) προσπαθούν μόνο με όπιο (=επικοινωνιακα τερτίπια) να το ξανασυκολλήσουν...

      Διαγραφή
    4. Αγαπητέ, θα με συγχωρέσεις, αλλά σου απάντησα ακριβώς επειδή κατάλαβα πολύ καλά τι λες. Εκτός και αν θεωρείς ότι λες κάτι εξαιρετικά σύνθετο.

      Το μεταπολιτευτικό κοινωνικό συμβόλαιο καταρρέει υπό το βάρος των δικών του στρεβλώσεων. Το δικό σου "διαρραγέν συμβόλαιο" πολύ φοβάμαι ότι ταυτίζεται με αυτό ακριβώς που τώρα - καλώς κατ' εμέ - καταρρέει.

      Διαβάζω και σέβομαι αυτό που λες, αλλά δεν υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς σε σχέση με αυτό που γράφω. Η λιτότητα είναι το αποτέλεσμα της δικής μας εθνικής ανεπάρκειας, όχι η αιτία της.

      Διαγραφή
    5. Αν και δεν πρεσβεύω κάτι, όπως κατάλαβες, συμφωνούμε ότι διαφωνούμε (και αυτό δεν απαράιτητα κακό). Το ψέμα έσπασε το Κοιωννικό Συμβόλαιο που εξσφαλίζει την κοινωνική ειρήνη. Αν ο Σαμαράς ή ο Βενιζέλος κλπ έλεγαν την αλήθεια ή θα είχαμε μειωμένες κοινωνικές εντάσεις ή θα είχαν καταφηφιστεί. Να υποθέσω ότι φοβάσαι το δεύτερο και αποδέχεσαι το ψέμα...
      Πρέπει ο οικοδεσπότης να μας φέρει κοντά, σε ένα καφέ πχ, να τα πούμε διά ζώσης...

      Διαγραφή