Τρίτη 10 Ιανουαρίου 2012

Αναζητώντας το φορέα της «Αλλαγής»


Του Λεωνίδα Τέλιου, πολιτικού επιστήμονα.
Το παρόν πρωτοδημοσιεύτηκε στο blog του ιδίου view political - θέα πολιτική
Οποιαδήποτε ανάλυση γύρω από το ελληνικό πολιτικό σύστημα και την ελληνική πολιτική κουλτούρα οφείλει να θέσει στο επίκεντρο το ρόλο του Κράτους. Το Κράτος, για την μεταπολιτευτική Ελλάδα, αποτέλεσε όχι μόνο το βασικό οικονομικό παράγοντα για την παραγωγή και αναδιανομή του πλούτου, αλλά και το μέσο νομιμοποίησης του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος και εκπροσώπησης των κοινωνικών συμφερόντων σε αυτό.


Για να μπορέσει να γίνει καλύτερα κατανοητό πρέπει να δει κανείς πως δομούνταν ο δημόσιος χώρος στην ελληνική περίπτωση. Η δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα δεν είχε αυτόνομα χαρακτηριστικά. Με άλλα λόγια, κάποιος μετείχε σε αυτήν όχι για να προωθήσει κάποιες ιδέες, κάποιες αξίες ή για να επιτελέσει κάποιους ευγενείς σκοπούς, αλλά για να μπορέσει να γίνει ή να παραμείνει μέτοχος των προνομίων που μοιράζονταν εκεί. Αντίθετα με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως του Βορρά, η δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα θεωρούνταν ως προέκταση της ιδιωτικής σφαίρας, στην οποία κανείς εξωθούνταν να μετάσχει για να μην μείνει εκτός «κρατικού νυμφώνος».

Η κατά το δοκούν διανομή των κρατικών προνομίων, η ιδιοποίηση και  κομματικοποίηση του κράτους, τα φέουδα εντός του κρατικού μηχανισμού ήταν τα μέσα αναπαραγωγής αυτής της συνθήκης. Τα πολιτικά κόμματα και ιδιαίτερα τα κόμματα εξουσίας χρησιμοποίησαν το κράτος όχι μόνο ως έναν εκλογικό μηχανισμό ή ένα μέσο διατήρησης και επέκτασης της εκλογικής τους επιρροής. Η κομματικοποίηση του κράτους και η ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων  αποτέλεσε τη νομιμοποιητική βάση του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος, ήταν με άλλα λόγια ο όρος αλλά ταυτόχρονα και το μέσο αναπαραγωγής της κοινωνικής ενσωμάτωσης.


Επιπλέον, ο δικομματισμός, όσο και αν σήμερα κατηγορείται, ήταν καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80 και του ‘90 ο μηχανισμός εκπροσώπησης των κοινωνικών συμφερόντων στο κράτος. Περισσότερο, βέβαια, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και λιγότερο η Ν.Δ. ενσωμάτωναν στους κόλπους τους το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών συμφερόντων και μέσα από εσωκομματικές διεργασίες και συγκρούσεις τα εκπροσωπούσαν στο κράτος. Εκεί οφείλει να αποδώσει κανείς τις αυταρχικές ηγεσίες, την έλλειψη εσωκομματικής δημοκρατίας και την έλλειψη κουλτούρας  διαλόγου στα κόμματα. Γιατί η αυταρχική ηγεσία ήταν όρος επιβίωσης για κόμματα που περιελάμβαναν στους κόλπους τους κάθε λογής ιδεολογίες, αντιλήψεις και συμφέροντα.


Η κρίση επομένως που διέρχεται σήμερα το πολιτικό και κομματικό σύστημα διαφέρει ως προς όλες τις προηγούμενες στο ότι το κράτος πλέον αδυνατεί να  επιτελέσει τον ρόλο του στον ελληνικό σχηματισμό. Σε πείσμα όλων εκείνων που ονειρεύονταν την ανατροπή του μεταπολιτευτικού συστήματος από τα κάτω, το πολιτικό και κομματικό σύστημα καταρρέει από τα πάνω. Με άλλα λόγια, είναι η κρατική αδυναμία που οδηγεί πολιτικά κόμματα και πολιτικούς στην απαξίωση και τους πολίτες σε περιπλανώμενες απογοητευμένες ψυχές. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που, ενώ το κυβερνητικό κόμμα καταρρέει, κανένα άλλο πολιτικό  κόμμα δεν είναι ή δεν φαίνεται ικανό να αναλάβει τα ηνία της χώρας. Και αν κάποιος θελήσει να δώσει μία, κάπως πιο ελεύθερη, απόδοση του «κανένα» που εμφανίζεται να πλειοψηφεί στις δημοσκοπήσεις, αυτός είναι το παρελθόν, δηλαδή η ενδόμυχη προσδοκία ότι μπορεί να δημιουργηθεί και πάλι ένα κόμμα που θα παίξει τον παλιό του ρόλο μέσα στη συγκυρία.


Το ζητούμενο, πλέον, είναι να δούμε πώς η κρατική κατάρρευση θα επηρεάσει συνολικά το πολιτικό σύστημα και ειδικότερα τα υποσυστήματά του. Η διαδικασία μετάβασης έχει ήδη ξεκινήσει και μία νέα θέσμιση του Πολιτικού είτε οργανωμένα από τα πάνω είτε βίαια από τα κάτω (αναλόγως και των εξελίξεων) είναι βέβαιο ότι θα συμβεί. Η τομή στη συνέχεια που επιχειρήθηκε με την Κυβέρνηση Παπαδήμου καθώς και η σθεναρή αντίσταση παικτών του πολιτικού συστήματος δεν φαίνονται ικανές να σταματήσουν την επερχόμενη επανασυμβολαιοποίηση του ελληνικού πολιτικού σχηματισμού.

Το σίγουρο είναι πως νέες μορφές νομιμοποίησης του πολιτικού  συστήματος και νέες σχέσεις εκπροσώπησης και κοινωνικής ενσωμάτωσης θα δομηθούν. Όποιο πολιτικό κόμμα, από τα υπάρχοντα ή τα επερχόμενα, μπορέσει να δομήσει ή να εκφράσει αυτές τις νέες μορφές αυθεντικότερα, αυτό και θα κυριαρχήσει στο μέλλον. Γιατί αν σήμερα ζούμε, με άλλους όρους και άλλες συνθήκες, μία περίοδο αντίστοιχη με εκείνη του 1975-1980, αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα νέο ΠΑ.ΣΟ.Κ. που θα μπορέσει να καθορίσει και να δομήσει τους  νέους όρους.

6 σχόλια:

  1. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αλέξανδρε, εγώ πάλι θα παραπονεθώ. Αυτό το άρθρο είναι κατάλληλο μόνο για φοιτητή (μην πω μαθητή). Βλέπω πάλι τα ίδια και τα ίδια, διαπιστώσεις επί διαπιστώσεων, χωρίς καμία ουσιαστική πρόταση. Δηλαδή, αν ο συγγραφέας είναι πολιτικός επιστήμονας, μόνο αυτά έχει να πει;

    Τι να πω κι εγώ που έγραψα προτάσεις και κρίσεις σε 240 σελίδες για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, χωρίς να είμαι πολιτικός επιστήμων (sic);

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μα δεν είναι αυτοσκοπός όλων των γραπτών κειμένων - παρεμβάσεων η πρόταση. Αυτό αναλύει και διαπιστώνει. Θεωρώ πως είναι πολύ χρήσιμο διότι ρίχνει φως στο ρόλο του κράτους και πως αυτός ο ρόλος διαμόρφωσε τη σχέση πολιτικού συστήματος και κοινωνίας.
    Πιστεύω ότι δεν είναι μια απλή - απλοϊκή ανάλυση, όπως αφήνεις να εννοηθεί, καθώς δεν έχει αναπαραχθεί μια τέτοια επιχειρηματολογία πλειστάκις. Ίσα ίσα που οι μεγάλες πλατιές λαϊκές μάζες πιστεύουν σε εντελώς ανορθολογικές και σχεδόν συνομωσιολογικές προσεγγίσεις ή σε απλουστευτικές περί ευθύνης των 'από πάνω που τα φάγανε'
    Σε κάθε περίπτωση νομίζω πως τέτοιες αναλύσεις είναι χρήσιμες. Δεν χρειάζεται να προτείνουν αναγκαστικά. Εξάλλου όπως αφήνει να εννοηθεί ο συγγραφέας, η λύση κατ' αυτόν θα προέλθει από έναν ευρύτερο χώρο ο οποίος θα πρέπει να έχει κατανοήσει τα ανωτέρω. Αυτή είναι η συμβολή του στην υπόθεση - εν είδη πρότασης. Δεν χρειάζεται δηλαδή μια παρουσίαση προτάσεων του στυλ να κάνουμε αυτό και μετά εκείνο. Έτσι εκπίπτουμε στην περιπτωσιολογία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Άλεξ, το διαδίκτυο είναι γεμάτο από τέτοιες αναλύσεις, είτε ως σύνολο είτε τμηματικά. Ένα άρθρο στο διαδίκτυο δεν απευθύνεται στο πλατύ κοινό. Το πλατύ κοινό κινείται αλλού. Το διαδίκτυο και οι πολιτικές αναλύσεις είναι για τα μορφωμένα τμήματα της μεσαίας τάξης που έχουν το σχετικό ενδιαφέρον.

    Οι αναλύσεις είναι πάντα χρήσιμες, αλλά όταν λένε το ίδιο πράγμα καταντούν βαρετές. Θέλουμε νέο υλικό. Αν η νέα γενιά των πολιτικών επιστημόνων δε μας δώσει τη δική της προοπτική, τι περιμένουμε από τους μεγαλύτερους και τους βουλευτές; Θέλεις ιδέα για προτάσεις; Ας δω μία ενδιαφέρουσα θέση για το δραχμή/ευρώ, για το χρέος (όχι αναμασημένη αιτιολόγηση) προτάσεις εξόδου (έστω και θεωρητικές)... Θέματα έχουμε. Ιδέες όμως; Προτάσεις;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Είστε σίγουρος ότι έχουμε αντιληφθεί - ατομικά και συλλογικά - το πρόβλημα για να προτείνουμε λύσεις του;
    Μπορείτε να το πειργράψετε; [χωρίς να προτείνετε πιθανές διεξόδους]
    Είστε σίγουρος ότι η περιγραφή που κάνατε μπορεί να δημιουργήσει τις απαράίτητες κοινωνικές συμμαχίες για να λυθεί το πρόβλημα;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Απαντώ έναν προς έναν στους ισχυρισμούς σου.
    1ον) Το internet σαν μέσο απευθύνεται κατ' εμέ πλέον στους πολλούς - σχεδόν σε όλους από μία ηλικία κι κάτω.
    2ον) Οι αναλύσεις μοιραία από ένα σημείο και μετά θα έχουν ομοιότητες. Ήδη διανύουμε τον 3ο χρόνο της κρίσης και πλέον οι αναλύσεις ( καθώς και οι κοινωνικές δυνάμεις) έχουν αρχίσει να σχηματοποιούνται. Εξάλλου τίποτα δεν διεκδικεί δάφνες απόλυτης καινοτομίας. Στο κάτω κάτω έτσι 'χτίζεται' και μία επιστήμη. Αναπαραγωγή πρωτίστως και λίγα νέα στοιχεία - και τα νέα στοιχεία μόνο αν είσαι σίγουρος για τον εαυτό σου τα εισάγεις...
    3ον) Το θέμα δραχμή ή ευρώ είναι μακράν το πιο αναμασημένο και εκτός αυτού οι γνώσεις του γράφοντος δεν είναι πρωτίστως οικονομικές και
    4ον) Οι ιδέες και οι προτάσεις για τις οποίες δικαίως αγωνιάς, θα προέλθουν πρωτίστως από την ανάλυση, από την εμπέδωση ή επικράτηση ορισμένων συμπερασμάτων που θα προέρχονται από κάποιες αναλύσεις, από την αναπαραγωγή αναλύσεων και συμπερασμάτων και από την εξάπλωσή τους.
    5ον) Το ζήτημα εξόδου από την κρίση είναι εμφανώς πολυπαραγοντικό και ως εκ τούτου δίνει - προσφέρει πολύ χώρο σε όλους για αναλύσεις και προσεγγίσεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή